Durft Putters’ programkabinet straks wel harde keuzes te maken?

Op een gegeven moment is een land zo welvarend dat er alleen nog maar moeilijke keuzes te maken zijn. Iedereen heeft verworven rechten, claims op overheidssteun, bezittingen in de waagschaal of op z’n minst grootse verwachtingen. Elke verandering doet dan altijd wel iemand pijn.

‘Niet alles kan overal’, schrijft Johan Remkes dan op het titelblad van zijn rapporten. En Klaas Knot zegt: ‘De schaarste tegelijk en overal oplossen, kan niet.’ De arbeidsmarkt, de woningmarkt, het stroomnet, het milieu en het klimaat, we lopen in Nederland ‘hard tegen een aantal grenzen aan’, waarschuwde de DNB-president deze week.

We moeten dus kiezen. Of beter: de politiek moet dat namens ons doen. Waar gaan we bouwen? Wie krijgt de stikstofruimte? Welke arbeidsintensieve sectoren mogen blijven? Wie betaalt de energietransitie? Harde keuzes vergen een kabinet dat onpopulaire maatregelen durft te nemen en die ook uitvoert. En een parlement dat niet zwicht voor de lobby van de gevestigde belangen.

Iets heel nieuws
Zo ziet informateur Kim Putters het ook. In zijn verslag schrijft hij over de ‘grote maatschappelijke vraagstukken’ die moeten worden aangepakt via ‘vruchtbare samenwerking tussen het kabinet en de Kamer’. Het beleid moet ‘consistent en betrouwbaar’ zijn en compromissen moeten vanaf de start worden beoordeeld op ‘uitvoerbaarheid en effectiviteit’. Zet Putters, Knot en Remkes bij elkaar en ze komen er samen wel uit.

Maar zo’n machtsgreep van verstandige mensen is (gelukkig) niet wat de informateur voorstelt. Hij heeft een ingenieuzer plan: vorm een ‘programkabinet’ en zet dat op afstand van de Tweede Kamer. Dus geen zaken- of gedoogkabinet, ook niet extraparlementair. Het wordt iets heel nieuws.

Wat is zo’n programkabinet en hoe helpt het bij het maken van de moeilijke keuzes? Putters legt dat uit in zijn rapport en ik heb de theorie proberen samen te vatten in een diagram. Nederland kiest een nieuwe Tweede Kamer en dan gaat een Kamermeerderheid aan de slag met het opstellen van een akkoord op hoofdlijnen (die fase gaan we nu in). Het gaat om ‘kaders en context’ en ‘samenwerkingsafspraken’, niet om gedetailleerde plannen.

Dan is het kabinet al aan zet. Er wordt een premier gezocht (niet een van de partijleiders, die blijven in de Kamer) en er worden ministers aangesteld (de helft met partijbinding, de andere helft ongebonden). Die groep ongekozen bewindslieden schrijft het ‘regeerprogramma’ en legt dat ter goedkeuring voor aan de gehele Tweede Kamer. Is die akkoord dan kan men aan de slag.

Het parlement is niet aan elke letter van dat regeerprogramma gebonden en kan het kabinet onafhankelijk controleren, de uitvoering in de gaten houden en bijsturen waar dat nodig is. Met een gezonde mix van wan- en vertrouwen wordt het een stabiel geheel dat de rit tot de volgende verkiezingen fluitend uitzit.

Beleidsdetails
Tot zover de theorie. Gaat het ook zo in de praktijk? Ik heb zo mijn twijfels. Allereerst over het plan om de lijsttrekkers uit het kabinet te houden. Zijn we echt naar de stembus gegaan om te bepalen welke politici in elk geval géén premier mogen worden? Daar komt het wel op neer. Dan het idee van een akkoord op hoofdlijnen. Is dat niet gewoon het doorschuiven van de harde keuzes naar het kabinet? Juist in de beleidsdetails schuilt de pijn voor de een of andere groep.

En welke ervaren bestuurder is bereid om in zo’n kabinet te zitten, als je wel de pijnlijke keuzes moet maken in je eigen regeerprogramma, maar niet zeker bent van politieke steun? Putters doet het voorkomen alsof de Kamer wel of niet gaat instemmen met het programma, maar in de praktijk zal men op dat moment juist de uitgestelde politieke onderhandelingen gaan doen en met voorstellen de zaak alsnog in de eigen richting proberen te draaien. Houdt het programkabinet dan voet bij stuk?

Gedetailleerde regeerakkoorden zijn er niet voor niets. Niemand houdt er van, maar met een Kamer die zichzelf alle vrijheid gunt om de eigen achterban te verdedigen, kan een kabinet geen impopulair beleid voeren. Een kabinet dat z’n poot dan toch stijf houdt, krijgt al snel een motie van wantrouwen aan de broek. En dan door naar nieuwe verkiezingen.

Misschien zit ik er helemaal naast en is een programkabinet dé oplossing in deze schaarse tijden. Maar ik hou m’n hart vast.

FD

Hup vakbond!

Nee, ik ben geen fan van de Nederlandse vakbond. Te conservatief, te veel gericht op behoud van oude rechten en regels en vooral niet representatief. In 2023 was ruim een kwart van de FNV-leden de AOW-leeftijd gepasseerd. Bij de CNV is 22% van de leden met pensioen. Nog geen 1,5% is jonger dan 25 jaar. Kun je dan wel opkomen voor alle werkenden?

Ja, blijkbaar wel. Dit en vorig jaar heb ik veel van mijn chagrijn moeten inslikken. De Nederlandse vakbonden hebben precies gedaan wat nodig was. De inflatie knalde omhoog en de lonen moesten volgen. Ditmaal zette de vakbond eens niet in op leuke dingen voor oude mensen (extra verlof, lagere pensioenleeftijd, seniorenregelingen) maar op hoger loon voor iedereen. Met succes. Inmiddels heeft de CAO-loonstijging de inflatie vrijwel goedgemaakt en kan de economie dankzij de consument weer groeien. Bravo!

Tel daarbij op dat de vakbonden niet zijn gaan meehuilen met de reactionaire pensioenwolven die de zwaarbevochten pensioenhervorming willen terugdraaien, maar juist blijven vasthouden aan de modernisering, en ik kan niet anders dan toegeven: niet slecht gedaan.

FD

IJsvrij

Het is 1962. Astronaut John Glenn draait een rondje om de aarde en Unilever lanceert een eigen raket. Met een eerste trap van ananas, een tweede van sinaasappel en een neuskegel van framboos. Ruim zestig jaar later is het nog altijd het meest verkochte ijsje van Nederland. Wie heeft er niet aan gelikt?

Ach, nostalgische romantiek. Wat koopt de aandeelhouder daarvoor? De raket wordt afgestoten, samen met de cornetto en alle andere ijsjes van Unilever. Hertog, Ben & Jerry’s, de ontelbare Magnum-varianten, het gaat allemaal in de uitverkoop. Onvoldoende ‘synergie’ met zeepjes en zalfjes, luidt het oordeel van de nieuwe baas Hein Schumacher. En kijk naar die operationele winst van een armetierige 11%, terwijl heel Unilever bijna 17% oplevert. Weg ermee!

Ik hoop op een beursgang voor de ijsdivisie. Sinds het demasqué van Ajax kunnen wel een nieuw emo-aandeel gebruiken. Lekker gokken op een hete zomer en dan een dividenduitkering cashen in Festini-perenijsjes en Calippo’s. Zo’n aandeel is gelijk ook een goede hedge tegen klimaatschade. Enige nadeel: de beursrubriek staat dan voortaan vol met flauwe raket-beeldspraken.

FD

Baddies

‘Are we the baddies’, vraagt de zachtaardige Duitse soldaat in een bekende Britse sketch. Hij heeft ontdekt dat er een doodshoofd op zijn pet staat en vraagt zich bezorgd af of hij wel in het goede kamp zit.

Oorlogsvergelijkingen gaan natuurlijk altijd mank, maar als ik volg hoe de nieuwe Tweede Kamer omgaat met het natuur- en milieubeleid schiet de ‘meme’ toch in mijn hoofd. Zijn wij de slechteriken?

We stemmen tegen een Europese wet voor natuurherstel en lobbyen tegen strengere stikstofregels. Een wet om staldieren een iets minder gruwelijk bestaan te gunnen, liefst met behoud van staart en hoorns, wordt vanwege het boerenbelang opzijgeschoven.

De grootste partij vindt klimaatbeleid ‘onbetaalbare onzin’ en wil alle maatregelen ‘door de shredder halen’. Kolencentrales moeten open. Een andere verkiezingswinnaar wil met een bulldozer over de Oostvaardersplassen om er 100.000 woningen te bouwen. Nee, dat kan niet op het aardappelveld verderop. Want: de boeren. En op de wolf moeten we schieten.

Op de lijst met urgente onderwerpen van de informateur komt klimaatbeleid niet voor. Are we the baddies? Ik vrees van wel.

FD

Emotioneel dier

Of de minister in Brussel even duidelijk wil maken dat Nederland niet van plan is de natuur te herstellen. Een Europese wet hierover moet worden geblokkeerd, vonden NSC en BBB, met steun van PVV en VVD. Want natuur is best leuk, maar ze moet vervuilende boeren en industrie niet in de weg zitten. De natuur kan best wat inschikken.

Later zette ik de tv aan en zag een tranentrekkende commercial van dierenredders, waarin kleine egeltjes de fles kregen en bange jonge hertjes mochten bijkomen in een veilig stalletje. Uiteraard met emotionele een oproep om vooral veel geld te doneren. Abstracte natuur mag kapot, individuele dieren moeten we met alle zorg omringen. Mits ze een zielig gezichtje weten op te zetten, uiteraard.

We laten de Waddenzee versloffen en bouwen een asiel voor schattige zeehondjes. Het weiland wordt doodgespoten en daarna roepen we de grutto uit tot ‘nationale vogel’. Dieren zijn lief, maar ze moeten niet ergens willen wonen.

Ach, de mens is een emotioneel, paradoxaal wezen. Er zijn regels en wetten nodig om onze tegenstrijdige sentimenten in te tomen. Maar dan moet je die natuurlijk niet gaan blokkeren.

FD

Mazzel en toeval

Waarom zitten we in Nederland nog steeds met een belastingsysteem dat zo ingewikkeld is dat de computers van de Belastingdienst het niet aankunnen? Waarom hebben we een rondpompmachine met toeslagen voor alles en iedereen, dat burgers tot criminelen maakt en werken ontmoedigt?

Het antwoord op deze vragen: het lukt de politiek niet om te hervormen, omdat er dan altijd wel iemand ‘op achteruitgaat’. Dat is iets wat we in egalitair Nederland niet aankunnen, dus zitten we vast in de oude systemen.

De remedie? Lees Fluke, het fascinerende nieuwe boek van de Amerikaanse politicoloog Brian Klaas. Dat gaat over de grote rol van toeval in ons leven. Van het ontstaan van de mens tot doorslaggevende momenten in ons leven, het is vaak allemaal een kwestie van mazzel en toevalligheden. Veel meer dan we denken, in elk geval.

Dat geldt ook voor onze carrière en inkomen. Willekeur speelt een grote rol. Het toeval van er een keer ‘op achteruitgaan’ als de belastingen en toeslagen veranderen, hoort dus ook gewoon bij het leven en valt weg tegen de ruis van de normale gebeurtenissen. Laat de hervormingen beginnen!

FD

Omstreden term

Er is een woord dat we in de journalistiek te makkelijk gebruiken: ‘omstreden’. Dan schrijven we bijvoorbeeld over de omstreden natuurwet. Letterlijk klopt het, want er wordt gestreden tussen voor- en tegenstanders van de wet. Maar de term geeft ook meteen een luchtje af: de wet is discutabel, dubieus, bedenkelijk.

Wil de NS een omstreden spitsheffing? De lezer is meteen tegen. Zijn pensioenhervormingen omstreden? Laat maar zitten dan. Zijn er omstreden nieuwbouwplannen? Leg de bouw maar stil. De journalist of koppenmaker bedoelt: betwist. Maar ik lees: dubieus.

Dat komt doordat de term vaak ook in die betekenis wordt gebruikt. Hamas wordt gesteund door een omstreden stichting. Onkruidverdelger glyfosaat is omstreden. Vrouwenhater Andrew Tate is dat ook. Clusterbommen en witte fosfor? Omstreden wapens. En als Trump de Russen oproept om Navo-landen aan te vallen, noemt de krant dat een omstreden uitspraak.

Omstreden is een lui woord. De lezer moet maar uitzoeken wat er mee wordt bedoeld. Ik zal het daarom niet meer gebruiken, maar voortaan zelf kiezen voor ‘betwist’ of ‘dubieus’. Wie doet er mee?

FD

Met het vertrek van ASML zou de belgificatie van Nederland compleet zijn

En toen waren er nog maar zeven … Op de lijst met ‘s werelds grootste bedrijven van zakenblad Forbes staan nog maar zeven Nederlandse bedrijven in de top 1000. Geen van alle staan in de top 10. Ook niet in de top 100. Het eerste Nederlandse bedrijf, ING, komen we pas op plaats 200 tegen. Nummer twee, ASML staat daar kort achter.

Juist dat bedrijf uit Veldhoven zaaide afgelopen week paniek bij de Haagse politiek door te hinten op een vertrek uit Nederland. De waarschuwing van ASML-ceo Peter Wennink ging vooral over de locatie van toekomstige investeringen. De fabrikant van chipmachines verwacht dit decennium de productie en werkgelegenheid te verdubbelen en het is volgens Wennink maar de vraag of voor die uitbreidingen Nederland nog wel de meest logische plek is.

Er werd zelfs gefluisterd over verplaatsing van het hoofdkantoor naar het buitenland. De overhaaste aanpassing van het Belastingplan 2024, waardoor inkoop van eigen aandelen fors zal worden belast (een amendement ingediend en aangenomen na de val van het kabinet door een machtsdronken Tweede Kamer) maakt Nederland als hoofdzetel minder aantrekkelijk.

Nog maar zes
Mocht het zover komen, dan resten zelfs nog maar zes Nederlandse bedrijven bij de eerste duizend van de Forbes-lijst. Voor een hoge plaats op die lijst moet een bedrijf scoren op vier onderdelen: hoge omzet, hoge winst, veel vermogen en een grote marktkapitalisatie. Volgens die methode kwam de Amerikaanse bank JPMorgan in 2023 als grootste bedrijf ter wereld uit de bus. Oliebedrijf Saudi Aramco staat op twee en de rest van de top 5 bestaat uit Chinese banken. Alphabet (Google), Microsoft, Apple, Exxon en Bank of America maken de top 10 compleet.

Shell valt daar net buiten, op plaats 11. Maar Shell is geen Nederlands bedrijf meer. Vroeger telde het als Brits-Nederlandse onderneming nog wel mee bij de vaderlandse top, maar het hoofdkantoor in Den Haag werd verruild voor Londen. Hetzelfde geldt voor Unilever: uit Rotterdam naar Londen en sindsdien een Brits bedrijf. Bij deze verplaatsingen speelde de overijverige Tweede Kamer overigens ook een grote rol: een kabinetsvoorstel om de dividendbelasting te schrappen werd woedend terzijde geschoven, want bedrijven moesten juist méér belasting betalen. Symboolpolitiek heeft een hoge prijs.

Het vertrek van Shell en Unilever kreeg veel aandacht. Maar de verschraling van de positie van Nederland op de Forbes-lijst heeft nog meer oorzaken. Wie de lijst van 2008 erbij pakt, die werd samengesteld net voordat de kredietcrisis in volle heftigheid uitbrak, ziet dat er dat jaar maar liefst vijftien Nederlandse bedrijven bij de eerste duizend stonden. Daarvan stonden er twee (Shell en ING) zelfs in de top 10.

Ver boven gewichtsklasse
In 2008 waren we nog echt een land van multinationals, dat ver boven z’n gewichtsklasse bokste, met invloedrijke bank-verzekeraars en grote bedrijven als Philips, Akzo en KPN. De kredietcrisis maakte de Nederlandse banken een kopje kleiner. Fortis ging ten onder en het ternauwernood uit de boedel geredde ABN Amro ging van wereldspeler naar middelgrote, regionale bank. ING moest zichzelf saneren om in aanmerking te komen voor een reddende staatslening. SNS werd genationaliseerd.

Philips smolt langzaam weg via een continu proces van saneren en verkopen van onderdelen dat al ver voor de kredietcrisis was begonnen. Het bedrijf staat nu nog wel in de top 1000, maar veel lager dan vroeger. Akzo viel uit die top 1000, net als KPN en Wolters Kluwer. TNT kwam in Amerikaanse handen. Aegon verkocht de Nederlandse tak en doet nu zaken vanuit Bermuda. DSM verplaatste het hoofdkantoor naar Zwitserland.

Wat kregen we daarvoor terug? Chipfabrikant NXP en verzekeraar NN kwamen erbij in de top 1000. Ahold steeg een aantal plaatsen, net als Heineken. Dat is mooi, maar het algemene beeld is de afgelopen tijd toch sterk verslechterd.Nederland is geen land meer van multinationals. We lijken al meer op België: buitenlandse multinationals zetten de toon in de economie, aangevuld met wat beloftevolle technologiebedrijven van eigen bodem. ASML is het bedrijf dat zich onttrekt aan de belgificatie van Nederland: groot, groeiend en invloedrijk, met het hoofdkantoor in eigen land.

Met een eventueel vertrek van ASML zou de transformatie compleet zijn. Niet dat er iets mis is met België, maar het is toch wennen.

Lees het volledige artikel: https://fd.nl/politiek/1510510/met-het-vertrek-van-asml-zou-de-belgificatie-van-nederland-compleet-zijn

Doof als Beethoven

Duitsland trekt €20 mrd uit om chipfabrieken te lokken. Spanje heeft daar €11 mrd voor over. De EU legt daar nog eens €43 mrd bovenop. Zo’n bedrag ligt ook in de VS klaar voor chipfabrikanten. China heeft er zelfs een biljoen yuan (€130 mrd) voor over.

Allemaal in de hoop de hoop dat er rond de nieuwe fabrieken een ecosysteem van kennisinstellingen, toeleveranciers en eindgebruikers ontstaat. Computerchips zijn de olie van de 21ste eeuw, wie geen chipindustrie heeft telt niet mee.

Nederland heeft zo’n ecosysteem al, dankzij ASML, ASM, NXP, Besi, tientallen toeleveranciers en superieure kennisinstellingen. Dat kost ons bijna niets. Een expat-regelingetje hier, een technisch universiteitje daar, wat innovatiesubsidies, een Groeifonds: we zitten voor een dubbeltje op de eerste rang.

Maar wat weinig kost krijgt ook weinig liefde. De Tweede Kamer ziet succesvolle bedrijven vooral als zakkenvullers en nam de ene na de andere wegpestmotie aan. Met ‘Operatie Beethoven’ probeert het Kabinet nu de schade te beperken. Goed gekozen, die naam: de politiek is al jaren doof voor de noden van onze belangrijkste bedrijven.

FD

Russisch bloedgeld

Er ligt zo’n €300 mrd klaar voor Oekraïne. Voor herstel van door de Russen kapot gebombardeerde gebouwen en infrastructuur en herstelbetalingen aan burgers. Het geld ligt klaar, maar Kiev kan er niet aankomen, want het is officieel nog van Rusland.

Niemand twijfelt erover dat de uiteindelijke genoegdoening die de Russen moeten betalen voor hun illegale oorlog dat bedrag ver zal overtreffen. Maar toch komt het maar niet los. Zelfs de rente erover stroomt niet naar Oekraïne. Het geld bestaat grotendeels uit euro- en dollartegoeden van de Russische centrale bank. Het meeste staat bij het Belgische Euroclear en dat verzint, samen met de ECB en het IMF, telkens nieuwe juridische redenen waarom het toch vooral heel goed op het Russische geld moet passen. Ook veel gehoord: als we het bloedgeld onteigenen, schrikt dat andere regimes af om in euro’s te beleggen. Alsof dat in deze tijd onze grootste zorg zou moeten zijn.

Over Oekraïense toegang tot de Russische miljarden wordt nu al twee jaar gedelibereerd. Vorige week nam het Europese Parlement er weer een motie over aan. Maar er gebeurt niets. Om je rot te schamen.

FD